Ochrona ludności i obrona cywilna

Ochrona ludności – co to znaczy?

To system, który składa się z organów administracji publicznej. Wykonują one zadania, by zapewnić bezpieczeństwo ludności przez ochronę życia i zdrowia ludzi, mienia, infrastruktury niezbędnej dla zaspokojenia potrzeb bytowych, dóbr kultury i środowiska w sytuacji zagrożenia. Współtworzą go także podmioty wykonujące te zadania oraz siły i środki przeznaczone do ich realizacji.

Ustawa o ochronie ludności i obronie cywilnej, w celu uporządkowania istniejącego stanu prawnego, wprowadza również definicje m.in. zasobów ochrony ludności, oceny ryzyka (zdefiniowanego w sposób odmienny niż na potrzeby zarządzania kryzysowego), zagrożenia, społecznej odporności oraz pomocy doraźnej i pomocy humanitarnej.

Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej (Dz. U. z 2024 r., poz. 1907) koncentruje się na bezpieczeństwie obywateli. Konstrukcja systemu ochrony ludności została oparta na już istniejących strukturach. Chodzi o optymalne wykorzystanie potencjału Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego (szczególnie PSP i OSP), struktur zarządzania kryzysowego, Systemu Powiadamiania Ratunkowego, Państwowego Ratownictwa Medycznego, podmiotów leczniczych oraz organizacji pozarządowych. Podmioty te będą zintegrowane na poziomie systemowym i operacyjnym, tak aby ich działania były skuteczne, efektywne i szybkie.

Przewidziane w ustawie rozwiązania w obszarze ochrony ludności i obrony cywilnej mają służyć:

• zapewnieniu najwyższym organom władzy państwowej i organom administracji publicznej (w zakresie niemilitarnym) ciągłości kierowania bezpieczeństwem narodowym, w tym obroną państwa w warunkach zagrożenia bezpieczeństwa państwa i w czasie wojny;
• zwiększeniu potencjału państwa w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa swoim obywatelom i innym osobom przebywającym na terytorium RP;
• wzmocnieniu zdolności struktur obrony cywilnej do ochrony ludności cywilnej przed niebezpieczeństwami wynikającymi z działań zbrojnych lub klęsk żywiołowych oraz przezwyciężania ich bezpośrednich następstw.

Celem regulacji jest stworzenie odpowiednich ram dla zapewnienia warunków niezbędnych dla ochrony życia i zdrowia ludzi. Chodzi o zagwarantowanie podstawowych warunków przetrwania, współpracy i współdziałania systemów, organów, służb i innych podmiotów wykonujących zadania ochrony ludności. To także lepsze koordynowanie przyjmowania i udzielania pomocy humanitarnej oraz zapewnienie odpowiednich zasobów.

Ustawa kładzie duży nacisk na kształtowanie świadomości społeczeństwa oraz promowanie odpowiednich zachowań w obliczu zagrożenia. Wszystko po to, by zwiększyć bezpieczeństwo obywateli oraz zmniejszyć bezpośrednie skutki zagrożeń.

Ochrona ludności to system składający się z organów administracji publicznej wykonujących zadania mające na celu zapewnienie bezpieczeństwa ludności przez ochronę życia i zdrowia ludzi, mienia, w tym zwierząt, infrastruktury niezbędnej do zaspokojenia potrzeb bytowych, dóbr kultury i środowiska w sytuacji zagrożenia, zwanych dalej "organami ochrony ludności", podmiotów wykonujących te zadania, zwanych dalej "podmiotami ochrony ludności" oraz zasobów ochrony ludności.

Ochrona ludności to jeden z podstawowych obowiązków państw europejskich. Jej celem jest ochrona życia i zdrowia ludzkiego, mienia i dziedzictwa kulturowego oraz środowiska naturalnego w sytuacjach zagrożeń naturalnych lub spowodowanych przez człowieka. Do kategorii współczesnych zagrożeń zaliczyć można zarówno zagrożenia naturalne, jak i zagrożenia asymetryczne, terrorystyczne, cybernetyczne, hybrydowe oraz pozostałe zagrożenia spowodowane przez człowieka. Ujęte są tutaj także w szczególności zagrożenia militarne o gwałtownym i niszczycielskim oddziaływaniu na ludzi, infrastrukturę i środowisko naturalne.

Obrona cywilna to realizacja zadań określonych w art. 61 lit. a Protokołu dodatkowego do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r. dotyczącego ochrony ofiar międzynarodowych konfliktów zbrojnych (Protokół I), sporządzonego w Genewie dnia 8 czerwca 1977 r. (Dz. U. z 1992 r. poz. 175 oraz z 2015 r. poz. 1056), zwanego dalej "Pierwszym Protokołem dodatkowym do Konwencji Genewskich z 12 sierpnia 1949 r.", mająca na celu ochronę ludności cywilnej przed zagrożeniami wynikającymi z działań zbrojnych i ich następstw.

Więcej na temat założeń ustawy o ochronie ludności i obronie cywilnej: https://www.gov.pl/web/obrona-cywilna/witamy-na-stronie-poswieconej-ustawie-o-ochronie-ludnosci-i-obronie-cywilnej

Obowiązki i uprawnienia organów państwowych i samorządowych

Zapewnienie bezpieczeństwa ludności cywilnej przez organy władzy publicznej stanowi wyraz konstytucyjnej zasady ochrony życia, wyrażonej w art. 38 konstytucji RP. Wynika też z nakazu zapewniania bezpieczeństwa obywateli, zagwarantowanego w art. 5 konstytucji RP.

Organy samorządu terytorialnego pełnią pierwszoplanową rolę w ochronie ludności. Do ich zadań należą: zapewnienie bezpieczeństwa, wykrywanie i rozpoznawanie zagrożeń, zapewnienie warunków do ochrony ludności. Są też odpowiedzialne za ostrzeganie i alarmowanie ludności o zagrożeniach, tworzenie zasobów ochrony ludności oraz przygotowanie ich do funkcjonowania jako obrony cywilnej w czasie stanu wojennego lub wojny. Ustawa z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej (Dz. U. z 2024 r., poz. 1907) jest kluczowym elementem budowania jednego z ważniejszych komponentów bezpieczeństwa państwa, czyli obrony cywilnej.

 Zgodnie z art. 9 ust. 1 Ustawy z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej (Dz. U. z 2024 r., poz. 1907)  Organami ochrony ludności są:

1)  terytorialne organy ochrony ludności:

1. a) wójt (burmistrz, prezydent miasta),
2. b) starosta,
3. c) wojewoda,
4. d) minister właściwy do spraw wewnętrznych.

2) pozostałe organy ochrony ludności:

1. a) marszałek województwa,
2. b) minister kierujący działem administracji rządowej, któremu podlegają lub przez którego są nadzorowane:

– podmioty ochrony ludności,

– organy obsługiwane przez podmioty ochrony ludności.

Zadania Starosty jako organu ochrony ludności

Zgodnie z art. 11 ust. 1-3 Ustawy z dnia 5 grudnia 2024 r. o ochronie ludności i obronie cywilnej (Dz. U. z 2024 r., poz. 1907) do zadań starosty należy:

1. kierowanie i koordynowanie na obszarze powiatu, w ramach posiadanych kompetencji, realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty ochrony ludności, o ile czynności te nie są wykonywane przez terytorialny organ ochrony ludności, o którym mowa w art. 9 ust. 1 pkt 1 lit. c-d;
2. nadzorowanie, w ramach posiadanych kompetencji, realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze powiatu;
3. koordynowanie współpracy między służbami, inspekcjami i strażami w zakresie realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze powiatu;
4. organizowanie współpracy między gminami w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze powiatu;
5. udzielanie gminom wchodzącym w skład powiatu pomocy w realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, w szczególności obejmujących:

1. a) pozyskiwanie i wykorzystywanie niezbędnych zasobów ochrony ludności i środków finansowych,
2. b) skierowanie, na wniosek wójta (burmistrza, prezydenta miasta), posiadanych zasobów ochrony ludności do działań na terenie gminy w sytuacjach zagrożenia,
3. c) wzmacnianie lokalnych inicjatyw dotyczących budowania społecznej odporności,
4. d) udzielanie pomocy doraźnej na obszarze powiatu;

1. wydawanie zaleceń, o których mowa w art. 59 ust. 1, dla wójtów (burmistrzów, prezydentów miast) gmin znajdujących się na obszarze powiatu;
2. ocena wykonywania zadań ochrony ludności i obrony cywilnej na obszarze powiatu przez podmioty ochrony ludności, z którymi zawarł porozumienie lub wobec których wydał decyzję o uznaniu za podmiot ochrony ludności;
3. zawieranie z wójtem (burmistrzem, prezydentem miasta) porozumienia lub umowy o współdziałaniu w zakresie realizacji zadań ochrony ludności lub obrony cywilnej;
4. tworzenie i utrzymywanie, na obszarze powiatu, zasobów ochrony ludności oraz infrastruktury niezbędnej do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej oraz zapewnienie dostępu do wody;
5. wsparcie podmiotów ochrony ludności w zakresie wyposażenia w sprzęt i środki ochrony;
6. wydawanie podmiotom ochrony ludności i obrony cywilnej zaleceń odnośnie do rodzajów i ilości zasobów ochrony ludności utrzymywanych przez te podmioty;
7. ewidencjonowanie podmiotów i zasobów ochrony ludności na obszarze powiatu;
8. wyznaczanie, zawieranie porozumień i wydawanie decyzji o uznaniu za podmiot ochrony ludności;
9. organizowanie udzielania pomocy humanitarnej na obszarze powiatu;
10. opracowywanie wkładu do wojewódzkiego planu ewakuacji w zakresie obszaru powiatu;
11. planowanie oraz organizowanie szkoleń, ćwiczeń i innych form edukacji z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej, w tym zatwierdzanie planów ćwiczeń sporządzanych przez wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), ewaluacja tych ćwiczeń oraz wspieranie programów edukacyjnych mających na celu przygotowanie do reagowania na potencjalne zagrożenia na obszarze powiatu;
12. organizowanie i utrzymanie powiatowych elementów systemów wykrywania zagrożeń oraz powiadamiania, ostrzegania i alarmowania o zagrożeniach;
13. przeciwdziałanie dezinformacji obniżającej społeczną odporność na obszarze powiatu;
14. planowanie liczby i pojemności obiektów zbiorowej ochrony oraz zlecanie wykonania sprawdzenia obiektu budowlanego pod względem spełniania lub możliwości spełnienia warunków dla obiektów zbiorowej ochrony;
15. wyznaczanie, zawieranie porozumień i wydawanie decyzji o uznaniu obiektu budowlanego za budowlę ochronną oraz organizowanie miejsc doraźnego schronienia;
16. wydawanie i odwoływanie poleceń udostępnienia budowli ochronnych, udzielanie pomocy w przygotowaniu budowli ochronnych do użycia oraz informowanie ludności o umiejscowieniu obiektów zbiorowej ochrony;
17. wprowadzanie danych do Centralnej Ewidencji OZO;
18. finansowanie i współfinansowanie utrzymania, modernizacji i budowy infrastruktury niezbędnej do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej, w tym budowli ochronnych;
19. zapewnienie funkcjonowania starostwa w czasie wojny;
20. wnioskowanie do wojewodów o nadanie przydziałów mobilizacyjnych obrony cywilnej, w tym przydziałów na podstawie wniosków wójtów (burmistrzów, prezydentów miast);
21. sporządzanie co 2 lata informacji o stanie przygotowań powiatu do realizacji zadań ochrony ludności i obrony cywilnej i przedstawianie jej radzie powiatu.

2. Do zadań rady powiatu należy uchwalanie w budżecie powiatu, na wniosek starosty działającego w imieniu zarządu powiatu, środków finansowych przewidzianych do realizacji zadań własnych w zakresie ochrony ludności i obrony cywilnej.
3. Zadania:

1. koordynowania wykonywania zadań ochrony ludności i obrony cywilnej przez podmioty ochrony ludności i obrony cywilnej wykonujące zadania ratownicze na obszarze powiatu,
2. analizowania potencjalnych sytuacji zagrożeń i oceny ryzyka ich wystąpienia,
3. powiadamiania, ostrzegania i alarmowania ludności o zagrożeniach na obszarze powiatu,
4. ewidencjonowania powiatowych zasobów ochrony ludności,
5. popularyzowania wiedzy z zakresu ochrony ludności i obrony cywilnej wśród mieszkańców powiatu, w tym kształtowania świadomości o sytuacjach zagrożeń i pożądanych zachowań społecznych,
6. wnioskowania do wojewodów o nadanie przydziałów mobilizacyjnych obrony cywilnej, w tym przydziałów na podstawie wniosków wójtów (burmistrzów, prezydentów miast), dla personelu ratowniczego- starosta wykonuje przy pomocy komendanta powiatowego (miejskiego) Państwowej Straży Pożarnej.